Als inleiding in de bestuurskunde wordt allereerst de context bestudeerd. Daarbij ligt de nadruk op de ontwikkeling en de uitvoering van de publieke taken. Hieronder een korte samenvatting.
Politiek-bestuurlijke en maatschappelijke ontwikkelingen
De historie van de uitvoering van publieke taken begint voor mij in 1588, toen de “Republiek der zeven verenigde Nederlanden” ontstond. Deze republiek heeft twee eeuwen lang bestaan! Het was een los-vast verbond op basis van machtsgelijkheid, waardoor er veel polderen nodig was. Dat verklaart voor mij onze huidige cultuur.
In 1795 werd het De Staat der Nederlanden. Een kleine centrale ‘nachtwakersstaat’ met een grondwet en democratie. Nou ja, democratie in de dop dan, want 15% van de mannen mochten kiezen. Laten we hopen dat het de verstandigste 15% van de mannen was.
Vanaf 1948 ontwikkelde Nederland zicht tot een verzorgingsstaat met veel welvaart. Dat betekende meer publieke taken, de woningwet, algemeen kiesrecht, actieve(re) sturing en de sociale zekerheid. Rond 1980 werden Thatcher en Lubbers premier. Zij belichaamden tijdens de oliecrisis het nieuwe besturen van nuchterheid en zakelijkheid. Bij gevolg kwamen de accenten te liggen op privatiseren en een terugtredende overheid.
De laatste ontwikkelingen zijn op sociaal gebied dat de ongelijkheid en tegenstellingen toenemen. In de politiek ontstaat meer diploma democratie, volatiel stemgedrag, versplintering en polarisatie. Demografisch gezien treedt: vergrijzing, ontgroening, multi-cultuur op, waarbij mensen steeds meer opleiding hebben genoten en de gelijkheid man en vrouw gelukkig steeds verder toeneemt. Daarnaast zie je dat vooral ontwikkelingen op gebied digitalisering, ICT, Big Data, Smart City en risico management in belang toenemen. Tot slot valt op dat de media steeds meer de rol van waakhond vervullen, kritischer en onafhankelijker worden, maar ook hyperiger en gericht op primeurs, waardoor de politiek steeds meer gaat doen aan framing en incident-management.
Het effect is dat tegengestelde waarden steeds belangrijker worden, zoals rechtmatigheid én integriteit, effectiviteit én efficiëntie, flexibiliteit én stabiliteit, complexiteit én snelheid. Dat maakt goed besturen steeds uitdagender en complexer.
Governance
Governance is hetzelfde als goed bestuur. De vraag is dat wat goed bestuur is. En het lastige is dat het antwoord afhangt aan wie je die vraag stelt. Het doel van goed bestuur is het vergroten van het vertrouwen van de burgers in de overheid, het vergroten van het zelfbewustzijn binnen de overheid, het vergroten van de professionaliteit binnen overheid en het vergroten van de transparantie over de kerntaken.
Volgens het boekje is Governance een zaak van Openheid en integriteit, Participatie, Behoorlijke contacten met burgers, Doelgerichtheid en doelmatigheid, Legitimiteit, Lerend en zelfreinigend vermogen én Verantwoording afleggen. Bossert geeft naar mijn mening een heel mooie indeling naar korte en lange termijn en naar intern en extern. Dit is (in die volgorde uitgewerkt naar) Beheersen en Verantwoorden versus Sturen en Toezicht. En per onderdeel is er weer een boekenkast vol geschreven, dus houd ik het even bij deze korte samenvatting.
Publieke waarden
In het private domein van het bedrijfsleven gaat het vooral om effectiviteit en efficiency. Daarnaast denk ik dat de waarden betrouwbaarheid en creativiteit ook belangrijk zijn. Binnen het publieke domein van de (semi)overheid gaat het om veel meer dan dat. Naast effectiviteit, efficiency en betrouwbaarheid gaat het ook om nauwkeurigheid, controleerbaarheid, veiligheid, rechtsgelijkheid en democratie. Dat zijn dus 8 waarden die in de beleidsvorming én in de uitvoering aandacht behoeven. En 8 waarden houdt ook in dat er 28 directe onderlinge verbanden zijn. En hoe ga je prioriteren als er een vraagstuk op tafel ligt? Kijk, dat maakt het voor mij nou juist zo boeiend!
Verzelfstandiging van overheidsdiensten
Sommige ondernemers vinden het heel eenvoudig: gewoon alles privatiseren, dan lost de markt alle problemen op. De vraag is of dat verstandig is, want in de Verenigde Staten van Amerika zie je dat de markt niet alles oplost. O ja, en in het zorglandschap van Nederland is ook nog niet alles opgelost natuurlijk.
Dus dat levert bestuurskundig gezien de vraag op, óf je wel moet privatiseren, en hóé, en wanneer de overheid inspringt als de markt faalt. En de vraag is dan ook: wanneer springt de overheid niet in en laat de puinhoop van de markt over aan het bedrijfsleven.
Vanuit economisch perspectief zie je soms dat quasi collectieve goederen in het publieke domein verzeilt waren geraakt, zoals de post en pakketbezorging en de telefonie. In die gevallen is verzelfstandiging is een besparing. Soms ook zijn andere waarden in het geding, zoals rechtsgelijkheid en rechtszekerheid, transparantie en controleerbaarheid, veiligheid en democratie. In die gevallen is privatiseren geen optie, denk maar aan de rechtspraak, de politie, belastingheffing en de dijkbewaking.
Publiek private samenwerking
In de debatten wordt vaak gesproken over de tegenstelling tussen overheid en bedrijfsleven. Wat soms wordt vergeten, is dat het geen zwart-wit is, maar een continuüm van 50 tinten grijs. In dat midden tussen overheid en bedrijfsleven vind je het maatschappelijk middenveld. Tal van organisaties en stichtingen doen mooie dingen waar iedereen blij van wordt, zonder dat de overheid directe sturing heeft.
Wat het voor de overheid lastig maakt om op prestatie te sturen is dat zij veel meer afhankelijk zijn geworden van die andere partijen. Daarbij bepalen (als het goed is) de gekozen waarden de doelen, en deze doelen bepalen de KPI’s, deze KPI’s bepalen het oordeel en het oordeel bepaalt de uiteindelijke (bij) sturing.
Daarnaast zijn er ook nog wat methodologische problemen. Doordat de overheid moet sturen op 8 waarden (met die 28 onderlinge verbanden) ontstaat een diffuus beeld over de overheidsprestaties, want op het ene gebied doen ze het goed en op het andere gebied wat minder. En de pers heeft meer oog voor wat niet goed gaat, terwijl het gemiddeld toch best goed was uitgevoerd? Daarnaast is elk beleid tijdelijk. Dus als je blijvende resultaten wilt hebben, zul je regelmatig nieuw beleid moeten introduceren. O ja, en alstublieft, ruim dan ook gelijk dat oude beleid op, wat dat werkte niet meer, toch?
Alles bij elkaar wordt het dan een heel boeiend gesprek, als je moet vaststellen wie, wat, wanneer en hoe je gaat evalueren!
Bedrijfsvoeringstechnieken
Binnen de overheid worden tal van technieken gebruikt, die het bedrijfsleven ook gebruikt, ook al schuurt het soms enorm, omdat het gewoon niet helemaal past. Als je kijkt naar de algehele aansturing van de organisatie zie je vooral het gebruik van de Balanced scorecard, Treasury Management, ISO, TQM en LEAN. Maar deze opsomming is zeker niet alles wat er is.
Beleid kun je bekijken naar de vijf fases: strategische planning, programmering, budgettering, uitvoering en monitoring, evaluatie en rapportage. En voor elke fase zie je weer tal van instrumenten. Totaal kom je zo moeiteloos aan een 30-tal instrumenten. Daarbij van mijn kant de opmerking dat het voor een gewoon mens ondoenlijk is om ze allemaal tegelijk toe te passen. Maar helemaal niets is ook niet verstandig.
Dus kies per onderwerp één of twee instrumenten, dan heb je er al tien te pakken. Gebruik deze instrumenten zorgvuldig. Wees je er van bewust dat de laatste fase van de PDCA het belangrijkste is, namelijk dat je iets gaat doen met de verkregen informatie: bijsturen.
Het doel van de toepassing van de bedrijfsvoeringstechnieken is dat de mensen er wat van leren en dat geleerde in de praktijk brengen. Ik was in het verleden best heel streng, als het ging om het bereiken van doelen en het aanspreken van de verantwoordelijken. Ik was meer gericht op aanspreken dan op leren. Totdat ik tot het inzicht kwam dat het gaat om leren. En leren werkt beter als het leuk is.
let the fun take over !!!!
Wil je er nog meer over weten?
Wil je meer weten over deze Masterclass Bedrijfsvoering, over Finance en Control, over Management Control of Public Management? Bel gerust voor een afspraak of schrijf je gewoon hier in: